Enflasyon ve Risk İlintilerinin Avrupa Birliği’ne Etkileri
By Medine KÜÇÜKKAHYAOĞLU*
GİRİŞ
COVID-19, toplumun bütün varoluşsal süreçlerini derinden etkiledi; sağlık, eğitim, ulaşım, turizm, ekonomi, enerji ve yaşamsal tüm dengeleri alt üst etti. Panik havasının ve korku dolu eve kapanmanın sonrasında, yeni gelecek ve yeni gerçek ne olacak sorusu belirmeye başladı. 2019 biterken topu havaya atan dünya gündemi, 2020 senesini işaret ediyordu ve bahardan sonrası feraha çıkılır elbet deniyordu. Virüs yeni varyantları ile can alırken, herkes evine kapanmış yeni hobi dünyaları ile yaşama tutunmaya çalışıyordu. Derken 2021 geldi ve zaman hızlandırılmış bir teknikle bitti. Önümüzde kocaman bir 2022 senesi var ve görece daha az can alıcı iddia edilen yeni pek çok varyant bu sefer emek, iş gücü piyasaları, makroekonomik dengeler; üretim-tüketim, maliyet ve enerji sorununu gelecek tartışmamızın tam da odağına yerleştirmiş oldu.
Photo: Shutterstock
Bu çalışmada öncelikle makroekonomik anlamda enflasyonun Avrupa Birliği (AB) çerçevesinde incelenerek yeni seneye heybemizde neler bulabileceğimiz ele alınıp incelenecektir. Buna ek ülke bazlı etkileri ve dünyaya genel yansımaları tartışılacaktır.
2022 NE GETİRİR?
Pandeminin genel seyri, yeni tedaviler ve aşılamanın artması ile ilk beklenti; “pandeminin” “endemiye” dönüşmesi. Makroekonomik anlamda küresel ve bölgesel odaklı enflasyon artışı büyük bir risk arz etmektedir. Bu alanda interaktif bir yaklaşımla ekonomi konuları kendine özgü yöntemleriyle ele alan Tom Standage’ın Economic Intelligence analizi pek çok sektör ve küresel trend için birbiriyle ilintili konuları tartıştı:
Kaynak: https://www.economist.com/the-world-ahead/2021/11/08/ten-trends-to- watch-in-the-coming-year (Erişim: 16.12.2021).
Ekonomik parametrelerdeki değişkenlerin hızı zor takip edilirken demokrasi ve insan hakları konularında dijital dünyanın gerçekleştirdiği yeni süreçler, süper güçlerin bu anlamda da mücadelelerine sahne olacağı beklentilerini güçlü kılıyor. Tüm bu tartışmaların odağında iklim krizi bulunuyor ve küresel anlamda yeni bir yeşil dünyanın temelleri çoktan atıldı bile. COVID-19’un ekonomi üzerindeki son bir yıldır görülmemiş etkiler yarattı, piyasalardaki yüksek oynaklık ve enflasyon keskin bir yükseliş durumunda. Kimi ekonomi çevreleri enflasyondaki yükseliş durumunun geçici olduğunu iddia etse de geniş anlamda çekirdek enflasyonu konusunda tartışmalar sürmektedir. Çekirdek enflasyondaki verilerin daha az değişken olması konusu genel enflasyon durumundaki geniş aralıklı değişkenlik arz etse de çekirdek enflasyonun en yaygın ölçüsü, gıda ve gıda fiyatları dışındaki enflasyon oranıdır (Mishkin, 1997).
Photo: Shutterstock
FED yetkililerinin analizlerinde kullandıkları ve çekirdek enflasyonla eş anlama gelen XFE enflasyon tahminleri, federal araştırma veri setlerinin de politika analizlerinin merkezinde yer alır. Bu anlamda analizler incelendiğinde enflasyon çıkmazının tam ortasında gıda ve enerji fiyatlarındaki değişikliklerin en temel neden olduğu açıkça görülmektedir. AB ülkeleri için Şubat ve Mayıs aylarında fiyatlara yansıtılması beklenen zamlar da bu görüşü destekleyici mahiyettedir. Ancak 2021 son çeyrek dalgalanmaları göstermektedir ki genel enflasyon dalgalanma trendi kadar XFE ölçütleri de sağlıksız biçimde zayıf ve dalgalıdır.
Genel enflasyon seviyesindeki yüksek dalgalanmanın arkasında salt gıda ve enerji fiyatlarında gerçekleşen riskler kadar başka birçok sektörde de aşırı ve ani fiyat hareketlerine neden oldu;
-Hava yolculuğu, otel ve konaklama
-İkinci el araç piyasaları
-Giyim ve tasarım tekstil ürünleri
-Toplu izlenen spor müsabakaları
-Finansal hizmetler
AB’nin konsey bazında konuyu gündemde tutması önemli olmuştur, İspanya başta olmak üzere birlik ülkeleri enerji fiyatlarındaki artışın çok büyük risk oluşturduğuna dikkat çekmeleri ve birlik düzeyinde bir karar mekanizmasının alınmasına duyulan ihtiyacı belirtmişlerdir. Fransa kış sezonu için, doğal gaz ve elektrik fiyat seviyeleri için tavan bazlı fiyat mekanizmasını benimsemişlerdir. Almanya’ya gaz ithal eden Uniper’in yönetim kurulu başkanı; fiyatlardaki görülmemiş ve riskli bu zirvenin risklerine dikkat çekmiştir. Düsseldorf merkezli gazetelere yapılan açıklamalarda 2022 dönemi ilk çeyrek için bir megavat gaz fiyatı 90 avroyu aştı ki geçen sene bu seviye 10 avronun altındaydı ve majör anlamda diğer bir etkisi yine elektrik fiyatlarında da benzer bir durumun olması. Dünya piyasalarında artan talep artışı sebebiyle fiyat seviyelerindeki artış miktarlarının bir süre daha devam edeceği ve 2022 diğer tüm çeyreklerde de hepimizin konuşacağı ana gündemlerden en önemlisinin fiyatlar seviyesi ve zamlar olacağı aşikâr. Eurostat, HICP verilerinden elde edilen enflasyon kavramları ve sözünü ettiğimiz ülkeler de dahil olmak üzere veri setleri aşağıdaki tabloda işlenmiştir (Eurostat, 2021).
| Fiyat Sepetleri | Ürün Grupları Enflasyon Oranları | ||||||||
| 13.Tem | 20.Kas | 21.Haz | 21.Tem | 21.Ağu | 21.Eyl | 21.Eki | 21.Kas | ||
| Tüm öğeler HICP | 1000.0 | -0.3 | 1.9 | 2.2 | 3.0 | 3.4 | 4.1 | 4.9 | |
| Aşağıdakiler hariç tüm öğeler: enerji | 905.0 | 0,6 | 0,8 | 0.9 | 1.7 | 1.9 | 2.0 | 2.5 | |
| Enerji, işlenmemiş gıda | 854.5 | 0,4 | 0.9 | 0.9 | 1.6 | 1.9 | 2.1 | 2.6 | |
| Enerji, yiyecek, alkol & tütün | 687.4 | 0,2 | 0.9 | 0.7 | 1.6 | 1.9 | 2.0 | 2.6 | |
| Enerji, mevsimlik yiyecekler | 876.3 | 0,4 | 0.9 | 0.9 | 1.6 | 1.9 | 2.1 | 2.6 | |
| Tütün | 974.5 | -0.4 | 1.9 | 2.2 | 3.0 | 3.4 | 4.1 | 4.9 | |
| Gıda, alkol ve tütün | 217.6 | 1.9 | 0,5 | 1.6 | 2.0 | 2.0 | 1.9 | 2.2 | |
| İşlenmiş gıda, alkol ve tütün | 167.1 | 1.2 | 0,8 | 1.5 | 1.7 | 1.9 | 2.1 | 2.3 | |
| İşlenmemiş gıda | 50.5 | 4.2 | -0.3 | 1.9 | 3.0 | 2.6 | 1.4 | 1.9 | |
| Enerji | 95.0 | -8.3 | 12.6 | 14.3 | 15.4 | 17.6 | 23.7 | 27.5 | |
| Enerji dışı endüstriyel mallar | 269.1 | -0.3 | 1.2 | 0.7 | 2.6 | 2.1 | 2.0 | 2.4 | |
| Hizmetler | 418.3 | 0,6 | 0.7 | 0.9 | 1.1 | 1.7 | 2.1 | 2.7 | |
Kaynak veri seti : prc_hicp_manr –Eurostat (Erişim: 15.12.2021).
| Ülke –Bölge Enflasyon Oranları | |||||||
| Ülke-bölge | 20.Kas | 21.Haz | 21.Tem | 21.Ağu | 21.Eyl | 21.Eki | 21.Kas |
| Euro bölgesi | -0.3 | 1.9 | 2.2 | 3.0 | 3.4 | 4.1 | 4.9 |
| AB | 0,2 | 2.2 | 2.5 | 3.2 | 3.6 | 4.4 | 5.2 |
| Belçika | 0,2 | 2.6 | 1.4 | 4.7 | 3.8 | 5.4 | 7.1 |
| Bulgaristan | 0,3 | 2.4 | 2.2 | 2.5 | 4.0 | 5.2 | 6.3 |
| Çekya | 2.8 | 2.5 | 2.7 | 3.1 | 4.0 | 4.8 | 4.8 |
| Danimarka | 0,4 | 1.9 | 1.7 | 1.8 | 2.4 | 3.2 | 3.8 |
| Almanya | -0.7 | 2.1 | 3.1 | 3.4 | 4.1 | 4.6 | 6.0 |
| Estonya | -1.2 | 3.7 | 4.9 | 5.0 | 6.4 | 6.8 | 8.6 |
| İrlanda | -1.0 | 1.6 | 2.2 | 3.0 | 3.8 | 5.1 | 5.4 |
| Yunanistan | -2.1 | 0,6 | 0.7 | 1.2 | 1.9 | 2.8 | 4.0 |
| İspanya | -0.8 | 2.5 | 2.9 | 3.3 | 4.0 | 5.4 | 5.5 |
| Fransa | 0,2 | 1.9 | 1.5 | 2.4 | 2.7 | 3.2 | 3.4 |
| Hırvatistan | 0.0 | 2.2 | 2.7 | 3.1 | 3.5 | 3.9 | 4.7 |
| İtalya | -0.3 | 1.3 | 1.0 | 2.5 | 2.9 | 3.2 | 3.9 |
| Kıbrıs | -1.1 | 2.2 | 2.7 | 3.3 | 3.6 | 4.4 | 4.7 |
| Letonya | -0.7 | 2.7 | 2.8 | 3.6 | 4.7 | 6.0 | 7.4 |
| Litvanya | 0,4 | 3.5 | 4.3 | 5.0 | 6.4 | 8.2 | 9.3 |
| Lüksemburg | -0.7 | 3.4 | 3.3 | 3.5 | 4.0 | 5.3 | 6.3 |
| Macaristan | 2.8 | 5.3 | 4.7 | 4.9 | 5.5 | 6.6 | 7.5 |
| Malta | 0,2 | 0,2 | 0,3 | 0,4 | 0.7 | 1.4 | 2.4 |
| Hollanda | 0.7 | 1.7 | 1.4 | 2.7 | 3.0 | 3.7 | 5.9 |
| Avusturya | 1.1 | 2.8 | 2.8 | 3.2 | 3.3 | 3.8r | 4.1 |
| Polonya | 3.7 | 4.1 | 4.7 | 5.0 | 5.6 | 6.4 | 7.4 |
| Portekiz | -0.4 | -0.6 | 1.1 | 1.3 | 1.3 | 1.8 | 2.6 |
| Romanya | 1.7 | 3.5 | 3.8 | 4.0 | 5.2 | 6.5 | 6.7 |
| Slovenya | -1.1 | 1.7 | 2.0 | 2.1 | 2.7 | 3.5 | 4.9 |
| Slovakya | 1.6 | 2.5 | 2.9 | 3.3 | 4.0 | 4.4 | 4.8 |
| Finlandiya | 0,2 | 1.9 | 1.8 | 1.8 | 2.1 | 2.8 | 3.5 |
| İsveç | 0,2 | 1.8 | 1.8 | 2.5 | 3.0 | 3.3 | 3.9 |
| İzlanda | 2.6 | 4.0 | 3.7 | 3.7 | 3.8 | 4.2 | 3.9 |
| Norveç | 0,4 | 3.0 | 3.3 | 3.8 | 4.8 | 4.0 | 5.8 |
| İsviçre | -0.8 | 0,5 | 0,5 | 0,8 | 0,8 | 1.3 | 1.5 |
Kaynak veri seti : prc_hicp_manr –Eurostat (Erişim: 15.12.2021).
Yeni varyantın ekonomik tüm süreçlerde yol açtığı belirsizlik, enerji piyasasındaki dalgalanma ve tedarik ilintilerindeki kaos AB ülkeleri üzerinde ciddi bir baskı oluşturmuşa benziyor. Tablodaki son iki aylık verinin beklentinin de üstünde çıkması, enflasyonun geçici olduğunu ileri süren çevrelerin yanıldığını göstermektedir. Avrupa Merkez Bankası da bu durumda politik araçlarında belirsizlik yaşamaktadır, bu durum büyüme ibresini aşağı çeken ve yüksek enflasyon rakamları altında hangi araç sepetinin kullanılacağını da hayati kılmaktadır.
İki tablonun bize anlattığı en temel şey şu; AB’yi ve gelişmekte olan piyasalara olan etkileri nedeniyle aslında hepimizi karamsar bir kara kış bekliyor. Vaka sayılarının Kasım ayından beri rekor seviyede artışı, eş zamanlı olarak enerji fiyatlarındaki görülmemiş artış seviyesi, kısıtlama endişesini de beraberinde getiriyor. Artan enerji maliyetleri ekonomiler üzerinden beklenenden daha yüksek seviyede bir baskı oluşturacak. Avro bölgesi yıllık enflasyonu son iki ayda 4,1 seviyesinden 4,9’a çıkmıştır. İmalat ve hizmet sektörlerinde görülen fiyat artışları son on beş yılın en hızlı artış trendini ortaya koymaktadır. Gıda fiyatlar seviyesindeki artış ise 1,9’dan 2,2’e yükselerek çekirdek enflasyon üzerinde ciddi artışa neden olabilecektir. Tabloda incelendiğinde Litvanya listenin zirvesinde onu sırasıyla Estonya, Macaristan, Polonya, Letonya ve Belçika takip ediyor. Fransa görece daha dengeli bir atışa sahip olsa da Almanya’da ciddi bir enflasyonist artış söz konusu, beklentiler bu yükselişin aralık ayında da yükseleceği yönünde. En ilginç yanı şu; Avrupa Merkez Bankası verileri ile Eurostat verileri asla örtüşmemekte, bu da iyimserliğin artık piyasadaki etki gücünün düşüşte olmasından kaynaklanmaktadır.
Rusya enerji fiyatları ve tedariki konusunda istikrar yönünde hareket edeceğini beyan etse de enerji akışının önündeki kıta ötesi politik engeller, ABD faktörü ve maliyet sorunu devam edeceğe benziyor. Fransa’nın eksik kapasite ile çalışarak birliğe elektrik tedariki konusundaki güçlü güvence oluşu eş zamanlı olarak nükleer santralleri ile var olmaya çalışan bir başka çelişkili duruma dönüşmekte. Yeşil mutabakat ve AB dönüşümü en azından bu kış duracak gibi çünkü karbon emisyonu fiyatlaması ve tarifeleri üzerinde belirlenen kriterler de enerji fiyatlamasında ilave bir fiyat artış yükünü oluşturabilir. Kış aylarında enerji talebinin daha da yüksek oluşu enflasyon ve enerji ilintisini bu sene boyunca tartışacağımız gerçeğine ulaştırıyor bizi. Hem de baya etkilenerek! Büyüme üzerinde net bir yavaşlama, daha fazla devlet desteği (İngiliz üretim şirketlerinin bazılarında olduğu üzere) üzerine artan vaka sayısı tam bir çıkmaz.
AB dışında ise gözler Çin’in üzerinde: Goldman Sachs tahminlerine göre Çin, zorunlu karşılık oranlarında esnetme sağlayarak, bankacılık araçları ile likiditeyi besleyebilir ve daha fazla harcamalar yoluyla büyümeye pozitif bir etki üretebilir ancak Pekin olimpiyatları kaynaklı çevresel kirlenme faktörünün üretim sektörleri üzerinde baskı oluşturma riski var. Çin’in iktisadi düzenleme ve planlama organı NDRC:
-Serbest ticaret bölgelerinde uygulanan yabancı yasaklarına esneme sağladı.
-Yabancı kişilerin yatırım yapma listelerindeki sayılarda da esneme sağladı.
-Üretim bazlı iştirakleşmeye izin verip, sektörel ve teknolojik karmadaki engeli kaldırdı.
Kapsamlı ve yerli bir gelişme sayılmasa da Çin hacminin büyüklüğü göz önünde bulundurulduğunda yine de olumlu sayılabilecek nitelikte.
Dünyanın genelini neler bekliyor diye bir soru sorarsak cevap kuşkusuz şöyle olurdu; devamını okumak için…
*Medine KÜÇÜKKAHYAOĞLU | THY A.O. Gelir Yönetimi Uzmanı | EURO Politika Dergisi Misafir Yazar
*Bu makaleye ücretsiz olarak okumak için abone@europolitika.com adresine talepte bulunabilirsiniz.
Referanslar:
Eurostat(2021). https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=prc_hicp_manr&lang=en (Erişim 16.12.2021).
HICP: Harmonised Index of consumer Prices (Harmonize Edilmiş tüketici Fiyatları Endeksi; Avroyu kabul eden üye ülkelerin ağırlıklı fiyat endeksi kavramını yansıtmaktadır).
Miller, Rich, 2021, “Summers Slams Woke Fed for Risking Losing Control of Inflation,” Bloomberg, October 13.
Mishkin, 2007, “Headline versus Core Inflation in the Conduct of Monetary Policy,” Speech at the Business Cycles, International Transmission and Macroeconomic Policies Conference, HEC Montréal (Montréal: Canada).
Mishkin F. S. ve Posen A. S. (1997), “Inflation Targetting: Lessons from four Cauntries”, Federal Reserve Bank of Newyork Economic Policy Review, 1997.
NDRC: Çin’in Ulusal Kalkınma ve Reform Komisyonu
Shapiro, Adam Hale, 2020, “A Simple Framework to Monitor Inflation,” Federal Reserve Bank of San Francisco Working Paper 2020–29.
Vega J. L. ve Wynne M. A. (2001), “An Evaluation of Some Measures of Core Inflation for the Euro Area”, European Central Bank Working Paper Series, no.53.
Verbrugge, Randal, 2021, “Is It Time to Reassess the Focal Role of Core PCE Inflation?” Federal Reserve Bank of Cleveland Working Paper No. 21–10.
