Taşlar Yerinden Yeniden Oynarken: Kıbrıs’ta Neo-Güvenlik Dönemi Üzerine Bir Analiz

Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nin (GKRY) silahlanma faaliyetlerinde son zamanlarda kayda değer bir hızlanma gözlemlenmektedir. Ayrıca yürütülen bölgesel ittifakların güçlendirilme, yeniden yapılandırılma ve artırılma çabaları da bu paralelde artış göstermektedir. Özellikle Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Yunanistan ve Fransa ile tesis edilen savunmaya yönelik iş birlikleri, adanın güvenlik yapılanmasına yeni bir soluk getirecek boyuttadır. Buna ek olarak, kimi Türkî cumhuriyetlerin GKRY’de büyükelçilik açmaları adanın Türk tarafında rahatsızlık yaratsa da daha geniş bir perspektiften Türkiye’nin dış politika tercihlerinin ve tarihsel, kültürel bağları olan ülkelerle olan ilişkilerinin sorgulanmasına neden olmuştur. Bu analiz yazısı, 19 Nisan 2025 tarihine dek yaşanmış olan güncel gelişmeler ışığında adadaki güvenlik çalışmalarına, GKRY’nin yeni siyasi yönelimlerinin olası bölgesel sonuçlarını ve Türkiye’nin bölgedeki gelişmelere karşı tepki ya da tepkisizliğini eleştirel bir bakış açısıyla konu edinmektedir.

Okuyucu Notu: Yazar, okuyucularının işbu alanda okumalar yapan ve siyasi güncel gelişmeleri takip eden, akademik jargona hâkim kimseler olarak kabul ederek analiz yazısını kaleme almıştır.

ANALİZ

GKRY’nin Güvenlik Politikalarında Yaşanan Değişim ve Gelişmeler

Adada çok uzun yıllardır yaşanan güvenlik dilemması, tarafları dönemden döneme ya tutarsız bir hareketsizliğe ya da adayı muğlak bir dehşet dengesine sürüklemektedir. Bu dilemma, özellikle Doğu Akdeniz’de doğal kaynakların keşfi ve sonrasında başlayan sondaj çalışmalarıyla günden güne daha da komplike bir hâle gelmiştir. GKRY’nin ise bu siyasi karmaşanın ortasında son yıllarda ciddi bir politik tavır değişimi içerisinde olduğu gözlemlenmektedir. Bu değişime en ciddi örnek olarak 10 Eylül 2024 tarihinde ABD Savunma Bakanlığı (2024) tarafından duyurulan ve iki taraf arasında imza edilen “İkili Savunma İşbirliği Yol Haritası” (Bilateral Defense Cooperation Roadmap) verilebilir. İşbu anlaşma, salt sembolik bir antlaşma değil; aynı zamanda somut savunma yatırımlarının bir öncülü niteliğindedir. Zira bu antlaşma ile ABD’nin GKRY’ye hem askerî anlamda eğitim katkısı hem de silah desteği sunduğu belirtilmektedir. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) Dışişleri Bakanlığı (2024) tarafından yapılan açıklamada bu antlaşma, Kıbrıs Türkleri için bir güvenlik tehdidi olarak nitelendirilmiş ve ABD’ye adada tarafgir bir pozisyonda olmaktan vazgeçme çağrısı yapılmıştır. Açıklamada ayrıca Kıbrıs Türkleri aleyhine gelişebilecek yeni gelişmelere dair Türkiye ile ortak hareket edileceği de belirtilmiştir. Bir diğer yandan, İsrail ile yapılan savunma diyalogları da dikkat çekici boyuttadır. Bu diyaloglar neticesinde “Demir Kubbe” hava savunma sistemlerinin ilk parçaları adada konuşlandırılmıştır (Milliyet, 2024). KKTC, bu gelişmenin adadaki gerilimi daha da artıracağı konusunda uyarılarını yinelemiştir.

Ayrıca GKRY, askerî gücünü ve etki alanını maksimize edebilmek adına Fransa ve İngiltere gibi Avrupa kıtasında söz sahibi ve etki gücü yüksek ülkelerle ortak tatbikat ve liman erişimi anlaşmaları da yapmaktadır. Yunanistan ile zaten var olan askerî ve politik ilişkiler de bu bağlamda yapılan askerî eğitim ve koordinasyon anlaşmalarıyla daha sistematik bir düzleme getirilmiştir. Görülmektedir ki GKRY, yeni dönem güvenlik politikalarında Batı eksenli bir iş birliği yaklaşımını benimsemektedir.

Tüm bunlara ek olarak, Doğu Akdeniz’de devam eden güç mücadelesi başlıklarından birisi olan sondaj faaliyetleri Batılı ülkeler ve uluslararası şirketlerin de ilgi odağındadır. Afrodit sahasında ABD’li firma Chevron ile yapılan anlaşma, Türkiye ve KKTC’nin açıkça senaryo dışı bırakılmak istendiğinin kanıtı niteliğindedir (Oda TV, 2025).

Tablo 1. GKRY ve Yeni Dönem Askerî İş Birlikleri

Tablo, yazar tarafından kamuya açık kaynaklardan elde edilen bilgiler doğrultusunda derlenerek hazırlanmıştır.

GKRY’nin güvenlik politikalarında benimsediği bu yeni ve aktif tavır, bölgedeki güvenlik endişelerini artırmakta ve KKTC için bir tehdit hâlini almaya başlamıştır. Kaldı ki, kimi Türkî cumhuriyetlerin de GKRY’de diplomatik misyonlar açma kararı GKRY’nin yürüttüğü bu aktif politikaların bir sonucu olarak da görülebilir. Yaşanan tüm bu gelişmelerin ışığında KKTC’nin karşı hamlelerinin ne olacağı ve Türkiye ile nasıl entegre şekillenebileceği adanın güvenlik geleceğine dair en büyük belirleyicilerden birisi olacaktır. Ancak silahlanma artışı ve askerî maksimizasyon adanın tarihinde, yakın geçmiş de dâhil olmak üzere, hiçbir zaman müspet ve sakin sonuçlar getirmemiştir. Gelişmeler, adada yakın gelecekte, en iyi ihtimalle, bir dehşet dengesinin oluşabileceğini göstermektedir.

Türkî Cumhuriyetlerin GKRY Açılımı ve Türkiye’nin Sessizliği

2025 yılı ile birlikte Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) üyesi de olan Kazakistan, Özbekistan ve Türkmenistan, GKRY’yi, “Kıbrıs Cumhuriyeti” olarak tanıyarak büyükelçilik düzeyinde diplomatik misyonlar açma kararı almıştır. Ayrıca bu üç devlet, GKRY’yi Kıbrıs Cumhuriyeti olarak tanımalarının yanı sıra Birleşmiş Milletler’in (BM) KKTC’nin yasadışı bir devlet olduğuna ilişkin aldığı 541 ve 550 sayılı kararları da kabul etmişlerdir. Yaşanan bu gelişmeler ise Türk kamuoyunda şaşkınlık ve hayal kırıklıkları ile karşılanmıştır. Eski milletvekili ve Cumhuriyet Gazetesi yazarı Mustafa Balbay, 17 Nisan 2025 tarihli köşe yazısında açılan elçiliklerin AB’nin ekonomik teşvik programı kapsamında ilettiği şartlarından birisi olduğunu iddia etmiş, Türkiye’nin sessizliğini ise dış politikada zafiyet yaratan bir hata olarak değerlendirmiştir (Balbay, 2025). Siyaset dünyasında ise konuya dair, birkaç bireysel girişim ve açıklama dışında, ciddi bir alaka gösterilmemiş, resmî açıklama yayınlayarak endişelerini kurumsal olarak dile getiren herhangi bir siyasi parti, 19 Nisan 2025 itibarıyla, olmamıştır. İYİ Parti Muğla Milletvekili Metin Ergun, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Başkanlığına verdiği soru önergesi dilekçesinde Kazakistan’ın GKRY’de büyükelçilik açma kararının Türkiye ve Kazakistan ilişkilerinde olası birtakım negatif yansımalarından bahsederek Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’dan konuya ilişkin bilgi ve açıklama talep etmiştir (Yeniçağ Gazetesi, 2025). Fakat sunulan bu önerge Meclis başkanlığınca kabul edilmemiş ve resmî bir yanıt verilmemiştir.

KKTC tarafından ise konuya dair daha net tepkiler gelmişse de bunların hafif tonda yapılan açıklamalar olduğu görülmektedir. KKTC Dışişleri Bakanı Tahsin Ertuğruloğlu bu kararların memnuniyetle karşılanmadığını ancak tek bir perspektiften konuyu ele almanın doğru olmayacağını ifade etmiştir. KKTC Cumhurbaşkanı Ersin Tatar ise katıldığı Antalya Diplomasi Forumu’nda (ADF) konuya dair “Tercih ederdim ki olmasın, fakat böyle bir şey oldu; muhtemeldir ki AB ile ilişkilerini geliştirmek maksatlı bir hamledir” açıklamasında bulunmuştur (Türkgün, 2025).

Türkî cumhuriyetlerin almış olduğu bu karara yönelik sergilenen pasif duruşun arkasındaki sessizliğin “stratejik bir suskunluk” mu yoksa yalnızca bu Türkî cumhuriyetler ile ilişkilerin bozulmaması maksadıyla benimsenen bilinçli bir diplomatik göz ardı mı olduğu şu an için bilinemiyor.  Her ne şekilde olursa olsun, Türkiye’nin Kıbrıs politikalarında takındığı tepkisel diplomasi terk edilerek, özellikle kültürel ve tarihsel bağları olan ülkeler ile bir birlik ve bütünlük içerisinde gözükebilmesi adına proaktif bir diplomasi yürütülmesi gerekmektedir. Kıbrıs konusunda yürütülecek proaktif bir diplomasi, kamuoyunda oluşabilecek bu tarz tepki ve hayal kırıklıklarını önleyerek bu konudaki kamu vicdanını da koruyucu olacaktır.

Sonuç

Ada, yakın geçmişindeki mücadelelerden farklı olarak artık yalnızca bir etnik ihtilaf sahası değil; Doğu Akdeniz’deki enerji keşifleri ile Batılı ülkelerin de senaryoya dâhil olduğu ve birden çok büyük gücün bir arada mücadele ettiği bir rekabet sahası hâline gelmiştir. Dolayısıyla Kıbrıs, Türkiye için “yavru vatan” olarak görünen bir güç mücadelesi boyutundan çıkarılmalı ve güvenlik politikaları kapsamında KKTC ile eşgüdümlü olarak yeniden ele alınmalıdır. Zira, GKRY’nin son yıllarda almış olduğu politik ve askerî aksiyonlar neticesinde oluşan tablo artık yalnızca adadaki Türk nüfusuna dair değil, Türkiye’nin de sınır güvenliğine dair bir tehdit algısına ulaşmıştır. Türkî cumhuriyetlerin dahi GKRY ile yakınlaşması, Türkiye’nin Kıbrıs politikalarına dair acilen bir özeleştiri ve yeniden yapılanmaya gidilmesi gerektiğini ortaya koymaktadır. Türkiye’nin, başta kardeş ve dost ülkeler ile eşgüdümlü olmak üzere, kendi bakış açısını tüm dünyaya daha net anlatan ve bunu kabul ettirebilecek yakın diplomasiler kurması hayatîdir. Zira, bu analiz yazısında incelenen konular, Türkiye’nin Kıbrıs meselesinde koordinasyonu yüksek proaktif bir politika benimsenmesi hususunun tartışılmasını zorunluluk hâline getirmiş bir ciddiyettedir.

Kaynakça

Balbay, M. (2025, Nisan 17). Orta Asya-Kıbrıs hattı. Cumhuriyet. https://www.cumhuriyet.com.tr/yazarlar/mustafa-balbay/orta-asya-kibris-hatti-2319478

KKTC Dışişleri Bakanlığı. (2024, Eylül 11). GKRY ile ABD arasında imzalanan ikili savunma işbirliğine dayalı yol haritası hk. https://mfa.gov.ct.tr/tr/gkry-ile-abd-arasinda-imzalanan-ikili-savunma-isbirligine-dayali-yol-haritasi-hk/

Milliyet. (2024). İsrail’den Güney Kıbrıs’a ilk Demir Kubbe sevkiyatı. https://www.milliyet.com.tr/dunya/son-dakika-israilden-guney-kibrisa-ilk-demir-kubbe-sevkiyati-rum-tarafindan-tansiyonu-artiracak-hamle-7250298

Odatv. (2025). Doğu Akdeniz’de KKTC yok sayıldı. https://www.odatv.com/ekonomi/dogu-akdenizde-kktc-yok-sayildi-gkryden-once-abd-sonra-misirla-kapali-kapilar-ardinda-anlasma-120086567

Türkgün. (2025, Nisan 13). Türk devletlerinden GKRY’de büyükelçilik adımı: KKTC Cumhurbaşkanı Tatar: Biraz ona oynamışlar. https://www.turkgun.com/turk-dunyasi/turk-devletlerinden-gkryde-buyukelcilik-adimi-kktc-cumhurbaskani-tatar-biraz-ona-oynamislar/283213

U.S. Department of Defense. (2024, Aralık 11). U.S.-Republic of Cyprus roadmap for bilateral defense cooperation [Press release]. https://www.defense.gov/News/Releases/Release/Article/3900867/us-republic-of-cyprus-roadmap-for-bilateral-defense-cooperation/