ANALİZ
Silahlı mücadelelerin sona ermesi, yalnızca silahların teslim edilmesiyle değil, aynı zamanda siyasi, toplumsal ve uluslararası dinamiklerin uyumlu bir şekilde bir araya gelmesiyle mümkün olur. Euskadi Ta Askatasuna (ETA), Irish Republican Army (IRA) ve Kürdistan İşçi Partisi (PKK), etnik ve siyasi talepler doğrultusunda uzun yıllar silahlı mücadele yürütmüş, ancak farklı bağlamlarda ve sonuçlarla silahsızlanma süreçlerine girmiştir. Bu analiz yazımızda, ETA ve IRA’nın kapsamlı silahsızlanma süreçlerini detaylı bir şekilde inceleyerek, PKK’nin 2025’te başlayan ve henüz başlangıç aşamasındaki silahsızlanma girişimini karşılaştırmalı bir perspektif sunmaya çalışacağız. Amaç, barış inşasının karmaşıklığını ortaya koyarken, PKK’nin sürecinin neden daha az yapılandırılmış göründüğünü ve bu durumun barış için ne anlama geldiğini tartışmaktır.
ETA’nın Silahsızlanma Süreci: Yapılandırılmış Bir Dönüşüm
ETA, 1959’da Franco diktatörlüğüne karşı Bask bölgesinin bağımsızlığı için kurulmuş Marksist-milliyetçi bir örgüttü. 52 yıl boyunca (1959-2011), 1.206 bomba, 475 suikast ve 169 silahlı saldırı düzenleyerek 800’den fazla kişinin ölümüne neden oldu; kurbanların %50’si sivil, %32’si politikacıydı (Özer, 2022). Silahsızlanma süreci, 10 Ocak 2011’de kalıcı ateşkes ilanıyla başladı. 20 Ekim 2011’de ETA, bir video mesajıyla silahlı mücadelenin sona erdiğini duyurdu. 8 Nisan 2017’de Fransa’nın Bayonne kentinde düzenlenen bir törenle silahlar teslim edildi; bu süreç, Bask sivil toplum temsilcileri ve Uluslararası Doğrulama Komisyonu’nun arabuluculuğuyla, Fransa, Avrupa Birliği ve ABD’nin dolaylı desteğiyle gerçekleşti. İspanyol hükümeti doğrudan müzakereyi reddetse de, ETA’nın 2 Mayıs 2018’de resmi olarak feshedilmesiyle süreç tamamlandı.ETA’nın sürecindeki başarı, birkaç temel unsura dayanıyor. Örgütün iç dinamikleri zayıflamıştı; üye kaybı, finansal sorunlar ve Bask toplumunun barış talebi, ETA’yı silahsızlanmaya zorladı. Uluslararası arabuluculuk, sürecin şeffaflığını ve güvenilirliğini artırdı. İspanya’nın Bask bölgesine sağladığı özerklik, örgütün taleplerini kısmen karşılayarak meşruiyetini zayıflattı. ETA’nın silahsızlanması, kapsamlı bir planlama, uluslararası gözetim ve toplumsal destekle, barışa yönelik yapılandırılmış bir dönüşüm olarak tarihe geçti.
IRA’nın Silahsızlanma Süreci: Siyasi Çerçevenin Gücü
IRA, 1916’da kurulan ve İrlanda’nın birleşmesi için mücadele eden bir paramiliter örgüttü. 1969-2005 yılları arasında, “The Troubles” döneminde 35.798 ateşli silah eylemi, 21.049 silahlı soygun ve 15.351 bomba eylemiyle yaklaşık 4.000 kişinin ölümüne yol açtı (Kalem, 2011). Silahsızlanma süreci, 31 Ağustos 1994’te ateşkes ilanıyla başladı ve 10 Nisan 1998’de Belfast (Hayırlı Cuma) Anlaşması’nın imzalanmasıyla siyasi bir çerçeveye oturdu. Anlaşma, Kuzey İrlanda’da güç paylaşımını düzenledi ve IRA’nın siyasi kolu Sinn Féin’in parlamentoya girmesini sağladı. Silah bırakma, 2001, 2002 ve 2003’te aşamalı olarak gerçekleşti; 28 Temmuz 2005’te IRA, silahlı mücadelenin sona erdiğini duyurdu. Süreç, Bağımsız Uluslararası Silahsızlandırma Komisyonu (IICD) tarafından gözetildi ve Katolik rahip Alec Reid ile Protestan bakan Harold Good gibi uluslararası tanıklar tarafından doğrulandı.IRA’nın başarısı, siyasi irade ve uluslararası destekle şekillendi. Belfast Anlaşması, Birleşik Krallık ve İrlanda Cumhuriyeti’nin işbirliğiyle güçlü bir çerçeve sundu. ABD’nin arabuluculuğu ve toplumlar arası diyalog, güven inşasını kolaylaştırdı. Sinn Féin’in siyasi sürece entegrasyonu, IRA’nın silahlı mücadelesini gereksiz kıldı. Bu yapılandırılmış süreç, Kuzey İrlanda’da mezhepsel şiddetin azalmasını sağladı, ancak Real IRA gibi radikal grupların direnişi, barışın kırılganlığını hatırlattı.
PKK’nin Silahsızlanma Süreci: Başlangıç Aşamasında Bir Girişim
PKK, 1978’de Kürtlerin özerkliği veya bağımsızlığı için kuruldu ve 1984’ten itibaren Türkiye’de “uzun savaş” stratejisiyle silahlı mücadele yürüttü. 2020 itibarıyla, 8.128 güvenlik personeli, 5.700 sivil ölümü ve 43.000’den fazla üye kaybı rapor edildi (Hürriyet, 2022). PKK’nin silahsızlanma süreci, 15 Şubat 1999’da Abdullah Öcalan’ın yakalanmasıyla bir dönüm noktası yaşadı. Öcalan’ın 1 Eylül 1999’daki ateşkes çağrısı çatışmaları durduramadı. 2013-2015 çözüm süreci umut yaratmış, ancak başarısızlıkla sonuçlanmıştı. 2025’te Öcalan’ın Şubat ayındaki silah bırakma çağrısı, 7 Mayıs 2025’te PKK’nin feshedildiğini ve silahlı eylemlerin durdurulduğunu açıklamasıyla yeni bir aşamaya geçti. 11 Temmuz 2025’te Irak’ın Süleymaniye kentinde 30 savaşçı, simgesel bir törenle silahlarını yaktı (Al Jazeera, 2025). Ancak, bu girişim, ETA ve IRA’nın süreçleriyle karşılaştırıldığında başlangıç aşamasında ve yapılandırılmamış görünüyor.PKK’nin süreci, birkaç nedenden dolayı sınırlı kalıyor. Türkiye’nin PKK’yi terör örgütü olarak tanıması ve müzakereyi reddetmesi, ETA ve IRA süreçlerindeki diyalog eksikliğini vurguluyor. Uluslararası arabuluculuk neredeyse yok; Irak ve Suriye’deki bölgesel dinamikler, süreci karmaşıklaştırıyor. PKK’nin siyasi kolu olarak görülen DEM Parti’nin etkisi, Sinn Féin’in IRA sürecindeki rolüne kıyasla zayıf. Simgesel silah yakma töreni, ETA’nın toplu teslimatı veya IRA’nın aşamalı silahsızlanması gibi sistematik bir planı yansıtmıyor. PKK’nin Irak ve Suriye’deki varlığı, Türkiye’nin güvenlik endişelerini artırarak süreci zorlaştırıyor.
Karşılaştırmalı Analiz: Yapılandırılmışlık ve Başlangıç Aşaması
ETA ve IRA’nın silahsızlanma süreçleri, PKK’nin mevcut girişimiyle karşılaştırıldığında daha yapılandırılmış ve kapsamlıdır. Aşağıdaki tablo, bu farkları özetler:
| Özellik | ETA | IRA | PKK |
|---|---|---|---|
| Süreç Başlangıcı | 2011 (ateşkes), 2017 (silah teslim) | 1994 (ateşkes), 1998 (anlaşma) | 2025 (çağrı), devam ediyor |
| Uluslararası Destek | Fransa, AB, sivil toplum | IICD, ABD, uluslararası tanıklar | Sınırlı, bölgesel (Irak, Suriye) |
| Devlet Tutumu | Müzakere reddi, özerklik sağlandı | Müzakere, Belfast Anlaşması | Müzakere reddi, güvenlik odaklı |
| Siyasi Entegrasyon | Batasuna yasaklandı | Sinn Féin aktif | DEM Parti, sınırlı rol |
| Süreç Derinliği | Kapsamlı, tamamlandı | Kapsamlı, tamamlandı | Başlangıç aşaması, yapılandırılmamış |
ETA ve IRA, uluslararası gözetim, siyasi çerçeveler ve toplumsal destekle derinlikli süreçler yürüttü. ETA, İspanya’nın özerklik politikalarıyla zayıfladı; IRA, Belfast Anlaşması’yla siyasi bir çıkış buldu. PKK’nin süreci ise, Türkiye’nin müzakereye kapalı tutumu, uluslararası desteğin eksikliği ve bölgesel karmaşa nedeniyle başlangıç aşamasında kaldı. PKK’nin simgesel silah yakma töreni, ETA’nın toplu teslimatı veya IRA’nın aşamalı silahsızlanması kadar yapılandırılmış değil. Kürt toplumunun siyasi taleplerine yönelik net bir çözüm önerisi olmaması, sürecin derinliğini sınırlandırıyor.
PKK’nin Sürecinin Geleceği: Fırsatlar ve Engeller
PKK’nin 2025’teki silahsızlanma girişimi, Türkiye ve Kürt toplumu için bir fırsat sunuyor. Ancak, bu fırsatın değerlendirilmesi için şu adımlar kritik:
- Siyasi Diyalog: Belfast Anlaşması gibi kapsayıcı bir çerçeve, Kürtlerin haklarını tanıyarak güven inşa edebilir.
- Uluslararası Arabuluculuk: ETA ve IRA süreçlerinde olduğu gibi, BM veya AB gibi tarafsız aktörlerin katılımı, süreci derinleştirebilir.
- Toplumsal Katılım: DEM Parti’nin rolünün güçlendirilmesi ve Kürt toplumunun sürece dahil edilmesi, barışın sürdürülebilirliğini artırabilir.
Engeller ise açık: Türkiye’nin güvenlik odaklı yaklaşımı, bölgesel dinamikler (özellikle PKK’nin Irak ve Suriye’deki varlığı) ve geçmişteki başarısız çözüm süreçleri, güven eksikliğini derinleştiriyor. 2025’teki güncel gelişmeler, PKK’nin silah bırakma girişiminin simgesel bir başlangıç olduğunu, ancak ETA ve IRA’nın sistematik süreçlerinden farklı olarak henüz yapılandırılmadığını gösteriyor.
Sonuç yerine… “Barış İçin Yapılandırılmış Adımlar Şart“
ETA ve IRA’nın silahsızlanma süreçleri, barışın siyasi irade, uluslararası destek ve toplumsal katılımla mümkün olduğunu kanıtladı. PKK’nin 2025’teki girişimi, bu örneklerle karşılaştırıldığında başlangıç aşamasında ve yapılandırılmamış görünüyor. Türkiye’nin müzakereye açık bir tutum benimsemesi, uluslararası toplumun desteği ve Kürt toplumunun sürece katılımı, bu girişimi derin bir barış sürecine dönüştürebilir. Barış, yalnızca silahların susmasıyla değil, adalet ve diyalogla inşa edilir. PKK’nin adımı, bu yolda bir umut ışığı olabilir, ancak gerçek barış için daha yapılandırılmış ve kapsayıcı adımlar gerekiyor.
Photo: ETA / IRA | Murales di Solidarieta’ con lotta des baschi. | Jono Hex | Flicker
Referanslar
- Özer, M. (2022). “Dünyanın farklı bölgelerinde terörizm: ETA, IRA ve PKK terör örgütlerinin karşılaştırılması.” Cappadocia Journal of Area Studies, 4(1), 87–111. DOI: 10.38154/cjas.28
- Kalem, A. (2011). PKK terör örgütünün ETA ve IRA terör örgütleri ile karşılaştırılması. İstanbul: Beykent Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi.
- Hürriyet. (2022, Mart 4). “PKK’nın kanlı bilançosu.” Erişim: https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/nedim-sener/pkknin-kanli-bilancosu-41602798
- Al Jazeera. (2025, Temmuz 11). “PKK begins disarmament process after 40 years of armed struggle in Türkiye.” Erişim: https://www.aljazeera.com/news/2025/7/11/pkk-begins-disarmament-process-after-40-years-of-armed-struggle-in-turkiye
